Flamenco: sierpnia 2008

Gorąco polecam najnowszy muzyczny dokument Carlosa Saury. Film jest poswiecony portugalskiej muzyce i tradycji fados.

Spot z filmu
Mariza & Miquel Poveda

Casa de Fados

Fado (oznacza los, przeznaczenie,) – gatunek muzyczny powstały w XIX wieku w biednych dzielnicach portowych miast Portugalii, głównie w lizbońskich kwartałach Alfama i Mouraria. Fado to melancholijna pieśń, wykonywana przez jednego wokalistę przy akompaniamencie dwóch gitar. Nazywane jest czasami portugalskim bluesem.

Fado jest z pewnością jednym z bardziej charakterystycznych elementów kultury portugalskiej, swoistym znakiem rozpoznawczym tego kraju, będącym najczystszym wyrazem portugalskiej duszy. Oczywiście, wielkim nieporozumieniem byłoby muzykę portugalska sprowadzać tylko i wyłącznie do fado, gdyż należy pamiętać, że jest to gatunek uprawiany w miastach, a folklor portugalski jest dosyć odmienny. Fado nie jest muzyka narodową, jest jednak uznawane za narodowy symbol.

Swego rodzaju kłopotem związanym z fado, jest precyzyjne ustalenie jego historycznych korzeni. Badacze muzyki zgadzają się tylko co do jednego - sięgaja one wielu wieków wstecz.

Najbardziej rozpowszechniona teoria to ta, która mówi, że fado - a przynajmniej to z Lizbony - pochodzi od pieśni Maurów, którzy mieszkali blisko miasta nawet po jego rekonkwiście. Melancholia i smutek bijący z ich muzyki miałby być podstawą do powstania fado.

Inna teoria przedstawia fado jako utwór pochodzący od lundum, muzyki brazylijskich niewolników. Przybywali oni na statkach powracających portugalskich żeglarzy, przywożąc ze sobą swe pieśni. Przechodząc pewne modyfikacje lundum powoli stało się fado. Jednym z przykładów na poparcie tego poglądu może być pieśń Amalii Rodriguez, "Czarna łódź", która opowiada o senzala, miejscu gdzie trzymano niewolników.

Kolejny pogląd umiejscawia narodziny fado w średniowieczu, czasach minstrelów i bardów. Ówczesne pieśni miały pewne cechy charakterystyczne, obecne w dzisiejszym fado. Szczególnie dotyczy to tematyki utworów, która dotykała wielu sfer życia, poczynając od utworów miłosnych, po satyrę społeczną i polityczną. Tematy te są powszechne w fado.

Pewnym jest, że fado najpierw zawitało do Lizbony i Porto, a następnie, wraz ze studentami, pojawiło się w Coimbrze. Istnieja dosyć istotne różnice w sposobie śpiewania w zależności od miejsca.

W Lizbonie i Porto możemy usłyszeć fado cantado (fado śpiewane) w najstarszych częściach miasta w tawernach czy kawiarniach fado. Są to małe pomieszczenia, najczęściej mieszczące się w piwnicach, o wystroju składającym się z dwóch symboli fado - gitary portugalskiej i czarnego szala.

Mężczyzna śpiewający fado najczęściej ubrany jest w czarny strój. Śpiewa o romansach, jego mieście, trudach życia, kryzysach społecznych i polityce. Często wspomina tych, którzy już odeszli, opowiada o walkach byków, koniach i dawnych czasach. Przede wszystkim jednak śpiewa o saudade - tęsknocie. Słowo fado pochodzi od łacińskiego fatum, co wyjaśnia smutek zawarty w muzyce - przeznaczenia nie można zmienić, a inny bieg zdarzeń istnieje tylko w wyobraźni śpiewającego. Kobieta śpiewająca fado ubrana jest zawsze na czarno, z czarnym szalem na ramionach, i niskim, pełnym smutku głosem opowiada o miłości i śmierci. O śmierci z powodu utraconej miłości, o utracie miłości z powodu śmierci...

Sposób śpiewania odzwierciedla w pewien sposób ducha Portugalczyków, ich wiarę w przeznaczenie przed którym nie ma ucieczki, dominację duszy i serca nad rozumem, która często prowadzi do aktów desperacji i namiętności.

W Coimbrze usłyszymy podobny smutny styl, jednak u jego źródła tkwią inne motywy. Fado jest swoistym ex-libris tego miasta i uczących się tam studentów. Młodzi luzie przybywający z Porto i Lizbony przywozili swe gitary i pieśni, które szybko zyskały uznanie w mieście. Fado stało się oficjalną pieśnią pożegnalną absolwentów uniwersytetu, wyrażającą smutek spowodowany końcem najpiękniejszych lat młodości. Ciekawostką jest zasada, że fado z Coimbry mogą śpiewać jedynie mężczyźni.

Portugalscy studenci tradycyjnie ubierają się w czarny strój z ciężkim płaszczem na ramionach, i właśnie tak ubrani śpiewają też fado. W ciemności nocy, studenci wykonują serenady dla swych ukochanych, ich głosy wraz z dźwiękami gitary odbijają się echem w wąskich, wiekowych uliczkach.

Pierwsza udokumentowana pieśniarka fado nazywała się Maria Severa. Ale największą pieśniarką fado, jednogłośnie i bezdyskusyjnie uznawaną za królową, międzynarodowy symbol i niedościgły wzorzec artysty tego gatunku była legendarna Amália Rodrigues.

W latach dziewięćdziesiątych XX wieku fado zaczęło przeżywać swój renesans, głównie za sprawą pojawienia się na scenie nowego pokolenia artystów śpiewających zarówno klasyczne jak i uwspółcześnione fado. Najważniejsi z nich to Dulce Pontes, Mariza, Mísia, Cristina Branco, Teresa Salgueiro, Mafalda Arnauth, Camané, Paulo Bragança i Kátia Guerreiro. Niektórzy z nich są znani również za granicami swojego kraju: Mariza odnosi duże sukcesy w Wielkiej Brytanii, Dulce Pontes – w Hiszpanii, Cristina Branco – w Holandii, a Mísia – we Francji.

Fado pozostaje gatunkiem muzycznym uprawianym prawie wyłącznie w swojej ojczyźnie – Portugalii. Wyjątkiem jest Japonia, gdzie jest garstka artystów śpiewających fado po japońsku (chociaż należy zaznaczyć, że zdaniem purystów gatunkowych fado zaśpiewane w innym języku niż portugalski przestaje być fado). Innym wyjątkiem jest holenderska artystka Nynke Laverman, która, zainspirowana twórczością Cristiny Branco, nagrała płytę z utworami fado śpiewanymi w języku fryzyjskim.
Żródlo Wikipedia oraz http://www.portugalia-online.net

Film Saury to próba przypomnienia i powtórzenia wielkiej tradycji poprzez muzyczne misterium tańca i śpiewu. Prawdziwa uczta dla oczu i uszu.

Więcej na na stronie Carlosa Saury
Muzyka Fado: Mariza
YOu Tube Mariza

Gorąco tez polecam: Misia